مقاله تحلیل محتوا

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

پژوهشگر: توکلی گوکی،سعید

شماره ی دانشجویی:9113811586

دانشگاه:پردیس خواجه نصیر الدین طوسی کرمان (فرهنگیان)

سال:1394

استاد راهنما:زینلی،علیرضا

چکیده

هدف از پژوهش حاضر، تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی پایه اول  ابتدایی (متن، پرسش‌ها و تصاویر) از منظر فعال و غیر فعال بودن بر اساس روش ویلیام رومی در سال تحصیلی 1394بود. جامعه‌ مورد مطالعه در این پژوهش، کتاب علوم تجربی پایه ی اول ابتدایی بود. کل کتاب به عنوان نمونه، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. ابزار گردآوری اطلاعات، سیاهه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی تحلیل مبتنی بر روش ویلیام رومی است که براساس مبانی نظری تهیه و روایی آن توسط متخصصان علوم‌تربیتی تأیید شد. واحد مطالعه درس‌های مندرج در کتاب و واحد تجزیه و تحلیل، متن، پرسش‌ها و تصاویر کتاب است که بر اساس مقوله‌های فعال و غیرفعال توسط فرمول ویلیام رومی تحلیل و ضریب درگیری آن‌ها مشخص شد. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که متن کتاب علوم تجربی  با ضریب درگیری 44/0 ، متنی فعال و پویاست.

چکیده

هدف از پژوهش حاضر، تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی پایه اول  ابتدایی (متن، پرسش‌ها و تصاویر) از منظر فعال و غیر فعال بودن بر اساس روش ویلیام رومی در سال تحصیلی 1394بود. جامعه‌ مورد مطالعه در این پژوهش، کتاب علوم تجربی پایه ی اول ابتدایی بود. کل کتاب به عنوان نمونه، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. ابزار گردآوری اطلاعات، سیاهه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی تحلیل مبتنی بر روش ویلیام رومی است که براساس مبانی نظری تهیه و روایی آن توسط متخصصان علوم‌تربیتی تأیید شد. واحد مطالعه درس‌های مندرج در کتاب و واحد تجزیه و تحلیل، متن، پرسش‌ها و تصاویر کتاب است که بر اساس مقوله‌های فعال و غیرفعال توسط فرمول ویلیام رومی تحلیل و ضریب درگیری آن‌ها مشخص شد. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که متن کتاب علوم تجربی  با ضریب درگیری 44/0 ، متنی فعال و پویاست.

وزمینه را برای یادگیری فعال فراهم می کنند.در این کتاب به دلیل نداشتن سوال های پایان فصل وبا توجه به روش ویلیام رومی تعداد پرسش ها 0بوده در نتیجه تحلیل نشده اند. اما تصاویر کتاب با ضریب درگیری 376/0 نشان دهنده‌ی غیر‌فعال و غیر‌پویا بودن تصاویر است و زمینه را برای فعالیت فراهم نمی‌کند. بنابراین، تصاویر کتاب علوم تجربی پایه ی اول ابتدایی سال چاپ 1393 به روش غیرفعال و متن کتاب به روش فعال تدوین شده‌اند.

کلیدواژگان

تحلیل محتوا؛ علوم تجربی ؛ پایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی اول ابتدایی؛ فعال و غیر فعال؛ ویلیام رومی

 

مقدمه ای بر روش تحلیل محتوا

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

روش تحلیل محتوا به بررسی محتوای آشکار پیام‌های موجود در یک متن می‌پردازد. در این روش محتوای آشکار و پیام‌ها به‌طور نظام‌دار و کمّی توصیف می‌شود. از این‌رو این روش را می‌توان روش تبدیل داده‌های کیفی به داده‌های کمّی قلمداد کرد. تحلیل محتوا روشی مناسب برای پاسخ دادن به سؤال‌هایی دربارهٔ محتوای یک پیام است. به‌طور مشخص محقق با تحلیل پیام‌ها می‌تواند به موارد زیر پاسخ دهد:

1. ویژگی‌های شخصیت‌های نامبرده در متن (پیام)

2. پیشینهٔ پیام

3. اثرهای پیام بر مخاطبان

مهم‌ترین کاربرد تحلیل محتوا توصیف ویژگی‌های یک پیام است. دومین کاربرد این روش، استنباط دربارهٔ فرستندگان پیام و دلایل یا پیش‌آیندهای پیام است. تحلیل محتوا برای استنباط جنبه‌های فرهنگی پیام و تغییرات فرهنگی نیز به‌کار می‌رود. استفاده از تحلیل محتوا به‌عنوان یک تکنیک تحقیقی، از اوایل قرن حاضر شروع شد و تاکنون تحولات زیادی را شاهد بوده است. این روش در پژوهش‌های علوم رفتاری به‌ویژه روان‌شناسی و علوم تربیتی برای بررسی‌های مربوط به محتوای کتاب‌های درسی به‌کار برده می‌شود. گذشته از این، محققان در زمینهٔ تاریخ نیز با کاربرد آن، می‌کوشند اصالت متون کهنی را که مورد استفاده قرار می‌دهند بررسی کنند؛ همچنان که از این روش برای کشف پیام اصلی متون کهن بهره می‌جویند.

تحلیل محتوا چیست؟

 

فن پژوهش عینی، اصولی و احتمالا کمی در محتوا به منظور تفسیر آن را تحلیل محتوا می گویند. تفکر بنیادی تحلیل محتوا عبارتست از قرار دادن اجزای یک متن (کلمات، جملات، پاراگراف ها و امثالهم بر حسب واحد هایی که انتخاب می شوند) در مقولاتی که از پیش تعیین شده اند البته تحلیل محتوا تنها محدود به متن و نوشته نمی شود، بلکه می تواند شامل سایر مطالب از جمله تصاویر، نقشه ها و نقاشی هاو نمودارها نیز باشد.

 

تحلیل محتوا از نظر بارکوز : وی معتقد است که تحلیل محتوا عبارتست از تحلیل علمی، جامع، دقیق و منظم پیام های ارتباطی است.

 

چرا محتوا را تحلیل می کنیم؟

 

پاسخ این سوال در یک جمله می تواند چنین باشد: یافتن نسبت بین اهداف و محتوا به منظور بهبود محتوای موجود، علت اصلی تحلیل محتوا خواهد بود اما موضوع به همین جا ختم نمی شود چنانچه در تعاریف مختلف از محتوا نیز مشاهده شد. محتوا دارای عناصر متعدد و پیچیده ای است ضمن آنکه جنبه های مختلفی را نیز در بر دارد. از این رو یکی از دلایل تحلیل محتوا تشخیص این عناصر و آن جنبه هاست. مسلما در صورتی که اجزای مختلف محتوا شناخته شده و دسته بندی گردد درک آن ساده تر و انتقال آن مقدورتر خواهد بود.

 تحلیل محتوی به روش ویلیام رومی   william  Romey

این روش از نوع تجزیه و تحلیل کمّی است. که در آن میزان یادگیری دانش آموزان در فرایند یادگیری  را ارزیابی می کنند.هرچنداین روش همه ی ابعاد را در بر نمی گیرد، اما یکی از بهترین تکنیک های موجود برای تعیین فعال سازی دانش آموزان است.

مقدمه تحقیق

برنامه ومحتوای کتاب درسی یکی از عناصر مهم نظام آموزش و پرورش استو در تحقق اهداف آموزش وپرورش نقش اساسی دارد .پس نیاز است تا محتوای کتب درسی مورد بررسی و تحلیل قرار گیرند تا با باز نگری و تجدید نظر و اصلاح برنامه ومحتوا ی کتب درسی زمینه رشد وپیشرفت تحصیلی را فراهم اورد .

اما یکی از مهمترین برنامه های درسی در مدارس ابتدایی آموزش علوم است . در این برنامه ی درسی که به اسامی مختلفی مانند آموزش علوم تجربی،ارتباط با طبیعت ،آموزش پایداری و محیط زیست ،ارتباط با اجسام و امثال آن در نظر گرفته میشود،تجربه مستقیم دانش آموز در ارتباط با این آموزش در اولویت اهداف ارایه ی برنامه ی درسی قرار دارد .

با توجه به اینکه علوم تجربی یکی از دروس پایه در ابتدایی میباشد و با توجه به پیشرفت های روز که همه روزه در مورد این درس انجام میگیرد نیاز به تحلیل و بررسی برای تغییر وتحول در کتاب های این برنامه ی درسی احساس میشود.

از این رو در این نوشتار سعی شده است تا با بررسی و تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی سال اول ابتدایی چاپ1393با استفاده از تکنیک ویلیام رومی میزان فعال و غیر فعال بودن متن وتصاویر این کتاب بررسی شود و ضریب در گیری هر مقوله بیان شود.

 

روش تحقیق

این تحقیق به روش تحلیل محتوا و با استفاده از تکنیک ویلیام رومی انجام شده است. برای بدست آوردن جامعه ی آماری و آمار گیری از کتاب علوم تجربی پایه ی اول ابتدایی  در این تحقیق به ترتیب زیر عمل شده است :

1-ابتدا با استفاده از کتاب علوم تجربی اول دبستان تعداد کلی متن،تصاویر وپرسش ها را به دست آوردیم،که پس از انجام این کار تعداد متن 580عدد،تعداد تصاویر 312عدد و تعداد پرسش ها به دلیل نبودن سوالات پایان فصل وبا توجه به روش ویلیام رومی صفر عدد مشخص گردید.

2-پس از بدست آوردن تعداد کلی متن ،تصاویر و پرسش ها برای سرعت بخشیدن به کار از جدول مورگان استفاده شد پس از استفاده از جدول مورگان تعداد متن ،تصاویر به ترتیب 225و175تعداد  مقوله استخراج گردید.

3-در این مرحله از تحقیق  به دلیل اینکه تحلیل بهترین و دقیق ترین نتیجه دا را باشد داده ها  و مقوله های مورد نظر را به صورت تصافی پیدا کردیم وسپس تحلیل کردیم.

پس از اینکه مقوله های خود را به صورت تصادفی پیدا کردیم شروع به کد گذاری کردیم به این ترتیب که مقلو هایمان (متن و تصاویر )را به فعال ،غیر فعال وخنثی تقسیم کردیم .پس از این کاربا استفاده از فرمول ویلیام رومی میزان درگیری دانش آموزان با هر مقوله را که نشان دهنده ی فعال بودن و یا نبودن  آن مقوله است را پیدا کردیم.ودر آخر از جول فرا وانی مقوله های فعال وغیر فعال و همچنیخن نمودار های در صدی به محاسبه ی ضریب در گیری متن و تصاویر استفاده کردیم.

روش تعیین ضریب در گیری ویلیام رومی

هدف ویلیام رومی این است که آیا کتاب ویا محتوای مورد نظر ما دانشآموزان را با فعالیت های آموزشی ویادگیری  مشغول ودرگیر میکند یا نه.ویلیام رومی محتوای هر کتاب را به سه مقوله ی متن ،تصاویر و پرسش تقسیم کرده است که هر یک از این مقوله ها  برای اینکه مورد تحلیل و بررسی دقیقتر قرار گیرند خو دارای قسمت های مختلفی میشوند به این ترتیب که متن خود دارای 10قسمت ،تصاویر 4قسمت و پرسش ها دارای4 قسمت،با توضیحات  مختص به خود هستند که در ادامه ی تحقیق و در جای خود به آنها خواهیم پرداخت. نکته ی دیگر که در جای خود بسیار مهم است این است که محقق برای تحلیل یک محتوا ابتدا باید مقوله های  متن ،تصاویر وپرسش ها را به درستی تشخیص دهد واز ان مهمتر این است که با توجه به اطلاعات هر کدام از این مقوله ها  فعال ،غیر فعال وخنثی بودن هر مقوله را شناسایی کند.

مقوله ها به سه قسمت فعال ،غیر فعال وخنثی تقسیم می شوند:

1-مقوله های فعال :این نوع مقوله ها دانش آموزان را به فعالیت یاد دهی-یا دگیری و تحقیق وپژوهش دعوت میکنند.

2-مقوله های غیر فعال:در این نوع مقوله ها دانش آموزان به معنای واقعی مشغول به فعالیت های علمی-پژوهشی نمیشود.

3-مقوله های خنثی :مقوله هایی هستند که که در ارزشیابی و همچنین تحلیل محتوا نقش مهمی ندارند واز آنها در ارزشیابی وتحلیل محتوا چشم پوشی میشود.

 

*نکته :در کتاب علوم تجربی سال اول ابتدایی تعداد پرسش ها  به دلیل نداشتن سولات پایان فصل وبا توجه به روش ویلیام رومی صفر میباشد در نتیجه در این تحلیل مورد بررسی قرار نگرفته اند و تمامی پرسش ها ی داخل متن در قالب متن مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند.

روش و فرمول  بدست آوردن میزان درگیری(ضریب درگیری) دانش آموزان با مقوله ها :

ضریب درگیری( involventindex) : از نظر رومی ، عددی که از تقسیم مقوله های فعال به غیر فعال برای هر جزء کتاب بدست می آید. برای تحلیل محتوا می توان تمام صفحات و یا بخشی از آن را مورد ارزیابی قرار داد.

در این تحقیق قسمت های انتخاب شده بر اساس دو مقوله ی فعال وغیر فعال مورد تحلیل قرار گرفت ملاک تشخیص مقوله ها ی فعال وغیر فعال  تقسیم بندی ویلیام رو می است که در ادامه با آنها آشنا می شویم .

از تقسیم تعداد کل مقوله های فعال بر تعداد کل مقوله های غیر فعال ضریب درگیری بدست می اید در صورتیکه ضریب در گیری بدست آمده بین0.4تا1.5باشد محتوای کتاب فعال در صورتیکه ضریب در گیری کمتر از 0.4باشد آن را غیر فعال وغیر پویا مینامیم .به بیانی دیگر اگر کتاب درسی حداقل 30%وحداکثر70%به ارائه ی مطالب بپردازد فال وپویا ودر غیر این صورت غیر فعال وغیر پویاست.

مقوله های غیر فعال /مقوله های فعال=فرمول

*نکته:همان طور که گفته شد مقوله های خنثی در ارزشیابی تحلیل محتوا بی اثرند.

ارزشیابی متن

a) بیان حقیقت: بیان حقیقت عبارتست از بیان ساده مفروضات و یا مشاهداتی که بوسیله فرد دیگری غیر از دانش آموز انجام پذیرفته است.

مثال: در هوا دو عنصر نیتروژن و اکسیژن به مقدار زیاد و دو ماده مرکب دی اکسید کربن و بخار آب به مقدار کم با هم مخلوط شده اند.

b) بیان نتایج یا اصول کلی (تعمیم ها): منظور از بیان نتایج یا اصول کلی عبارتست از نظرات ارائه شده توسط نویسندگان کتاب درباره ارتباط بین مفروضات و موضوعات مختلف.

 مثال : شاید بهترین کمکی که می توانید به دستگاه گوارش خود بکنید این است که خود را شاد نگه دارید

c) تعاریف: منظور جملات یا جمله ای است که برای توصیف و تشریح یک واژه یا اصطلاح آورده می شود.

 مثال: هیجان عبارتست از یک واکنش کلی و شدید ارگانیزم به یک موقعیت غیر منتظره، همراه با یک حالت عاطفی خوشایند و یا ناخوشایند.

d) سوالاتی که در متن مطرح شده و جواب آنها بلافاصله بوسیله مولف داده شده است.

مثال: همه مواد آلی که در بدن موجودات زنده یافت می شوند، دارای کربن هستند، این کربن از کجا می آید؟

e) سوالاتی که ایجاب می کند دانش آموز برای پاسخ به آنها مفروضات داده شده را تجزیه و تحلیل نماید.

مثال: چه عاملی انگیزه یا سائق تشنگی را ایجاد می کند؟ و نیز به نظر شما در افراد دارای گروه خونی AB نیروی ژن A بیشتر است یا نیروی ژن   B ؟ چرا؟

 

f) از دانش آموز خواسته شده که نتایجی را که خود او بدست آورده بیان نماید.

g) از دانش آموز خواسته شده که آزمایشی را انجام داده و نتایج حاصل از آن را تحلیل نماید و یا اینکه مسائل عنوان شده را حل کند .

مثال: (( آزمایش 4 را انجام دهید تا دریابید که چگونه با مواد حل نشدنی در آب می توان یک محلول ساخت)).

h) سوالاتی که به منظور جلب توجه دانش آموز ارائه شده و جواب آنها بلافاصله بوسیله نویسنده کتاب در متن نیامده است.

 مثال: چون هورمونها به همراه خون منتقل می شوند، قاعدتا باید انتظار داشت که به همه جای بدن برسند، در این صورت، چگونه هدف خود را شناسایی می کنند؟

i) از دانش آموز خواسته شده است که تصاویر یا مراحل انجام یک آزمایش را مورد ملاحظه قرار دهدو بطور کلی جملاتی که در هیچکدام از مقوله های فوق نگنجد در این مقوله جای می گیرد .

j) سوالت مربوط به معانی بیان.

از مقوله های ده گانه فوق، مقوله های a و b و c و d جزء مقوله های غیر فعال به حساب می آیند و مقوله های e و f و g و h جزء مقوله های فعال قلمداد می گردند. دو مقوله آخر یعنی i و j از مقوله های خنثی هستند که نقش مهمی در ارزیابی کتاب ندارند و بنابراین می توان از آنها در امر ارزشیابی و تحلیل، چشم پوشید و صرفنظر کرد. به منظور محاسبه ضریب درگیری دانش آموز با متن و یا به منظور سنجش سطح فعالیت فراگیر می توان مجموع مقوله های فعال را بر مجموع مقوله های غیر فعال تقسیم نمود:

 

ضریب درگیری دانش آموز با متن= مجموع مقوله های فعال تقسیم برمجموع مقوله های غیر فعال

ارزشیابی تصاویر و اشکال

a. تصویری که از آن فقط برای تشریح موضوع خاصی استفاده شده است.

b. تصویری که از دانش آموز می خواهد تا با استفاده از موضوعات داده شده فعالیت یا آزمایشی را انجام دهد.

c. تصویری که برای تشریح شیوه جمع آوری وسایل یک آزمایش آمده است.

d. تصویری که در هیچکدام از مقوله های فوق نگنجد.

از مقوله های چهارگانه فوق، مقوله a ، غیر فعال وb مقوله فعال قلمداد می شود و مقوله های c و d مقوله های خنثی هستند. برای محاسبه ضریب درگیری، در اینجا نیز مقوله فعال بخش بر مقوله غیر فعال می شود.

ضریب در گیری دانش آموز با تصویر=  مقوله های فعال تقسیم بر غیر فعال

نکته:ضریب درگیری کمتر از 4/0 بیانگر این است که کتاب فقط به ارائه اطلاعات علمی می پردازد و از فراگیران می خواهد تا در پی حفظ کردن مطالب علمی ارائه شده باشند. چنین کتابی در زمره کتاب های غیر پژوهشی به حساب می آید که در آن دانش آموز هیچگونه نقش فعالی را در امر یادگیری به عهده ندارد و به او و به ذهن او به عنوان یک سیستم بانکی نگریسته می شود که همیشه در پی حفظ و نگهداری و بایگانی مطالب است.

 

از طرف دیگر ضریب درگیری بزرگتر از 5/1 نمایانگر کتابی است که در مورد هر جمله، تصویر، یا سوال آن، از دانش آموز می خواهد تا به نوعی تجزیه و تحلیل انجام دهد و به فعالیت بپردازد. چنین کتاب هایی مفروضات و اطلاعات علمی کافی را در اختیار فراگیران قرار نمی دهد و فقط از دانش آموزان می خواهند تا به گونه ای، فعالیتی را انجام دهند. از نظر ویلیام رومی این کتاب ها نیز به صورت غیر فعال ارائه شده است. زیرا فعالیت زیادی می طلبد در حالی که به اطلاعات کافی و شرایط فراگیر توجه نمی شود . بنابراین به عقیده ویلیام رومی کتابی مناسب است و به صورت فعال ارائه شده است که شاخص درگیری دانش آموز با محتوای آن کتاب بزرگتر از 4/0 و کوچکتر از 5/1 باشد. به عبارت دیگر هر کتاب که به صورت فعال ارائه می شود باید حداقل 30% و حداکثر 70% مطالب و موضوعات علمی را ارائه دهد، در غیر اینصورت محتوای کتاب غیر فعال خواهد بود.

 

در نتیجه محتوای برنامه درسی می بایست به گونه ای طراحی و ارائه شود که دانش آموزان را نسبت به یادگیری برانگیزد و زمینه اکتشاف و پژوهش و عمل فعالانه آنان را فراهم سازد.

www.persianblog.ir

یافته های تحقیق

نتایج بدست آمده از تحلیل کتاب علوم تجربی سال اول ابتدایی:

*از مجموع225متن تصادفی انتخاب شده به ترتیب 67متن فعال،1526متن غیر فعال و6متن خنثی تشخیص داده شدند.

*از مجموع 175 تصویرتصادفی  انتخاب شده به ترتیب 47 تصویر فعال ،125 تصویر غیر فعال و 3تصویر خنثی تشخیص داده شدند.

*تعداد مقوله های پرسش به دلایلی که در طول تحقیق بیان شد0عدد میباشد.

 

 جدول کلی

*جدول1:تعداد مقوله های فعال ،غیر فعالو خنثیدر متن،تصاویر وپرسش کتاب علوم تجربی سال اول ابتدایی

نمودار مستطیلی میزان در گیری مقوله ها

با توجه به نمودار فوق ظریب درگیری در  متن0.44وهمچنین ظریب درگیری درتصاویر 0.376 میباشد. از آنجایی که ویلیام رومی ضریب درگیری را بین0.4تا1.5 مطلوب وفعال میداند بنابراین متن کتاب فعال و تصاویر کتاب غیر فعال میباشند.

 

جدول و نمودار دایره ای  مربوط به متن

جدول فراوانی مربوط به متن

نمودار دایره ای مربوط به متن

 

باتوجه به نمودار فوق نزدیک به 30%تصاویر کتاب علوم تجربی سال اول ابتدایی فعال ،67%تصاویر غیرفعال و 3%تصاویر خنثی میباشند.

 

 

جدول ونمودار دایرا ای مربوط با تصاویر

جدول فراوانی مربوط به تصاویر

 

نمودار دایره ای مربوط به تصاویر

باتوجه به نمودار فوق نزدیک به27%تصاویر کتاب علوم تجربی اول ابتدایی چاپ سال1393فعال،71%غیرفعالو2%خنثی میباشد.

                                                               

نتیجه گیری

با توجه به نتایج بدست امده از این تحقیق وپژوهش متن کتاب علوم تجربی اول ابتدایی چاپ 1393 متنی فعال وپویاست و دانش آموزان را به فعالیت وپژوهش های علمی دعوت مینماید اما تصاویر این کتاب غیر فعال وغیر پویاست و کمتر دانش آموزان را به فعالیت ها ی علمی وپژوهشی دعوت میکند.

پیشنهادات

1-محتوای کتاب علوم تجربی سال اول ابتدایی در قسمت تصا ویر فعال تر ارائه شود تا دانش آموزان را بیشتر به فکر و تفکر علمی وکارهای پژوهشی دعوت نماید.

2-آموزش معلمین در جهت آموزش  و اجرای صحیح ،درست و به جای مطالب موجود در کتاب برای دانش آموزان.

3-آشنا کردن معلمان ومربیان سال اول با اهداف آموزش علوم

منابع

* از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

www.persianblog.ir*

*Romey, W. (1968). Inquiry techniques for teaching science, London:

Prentice Hall.

09136650750شماره تماس